Poznań Art Week Poster Days
15-17.06.2023
Collegium da Vinci / Galeria Centrala
Polska Szkoła Plakatu Kobiet to tytuł wystawy on-line i jednocześnie hasło, które patronuje jednemu z wiodących celów Poznań Art Week 2023 „Lokalnie”, jakim jest przypomnienie istotnego udziału kobiet w historii projektowania graficznego w Polsce. Artystki od początku XX wieku współkształtowały bowiem dziedzinę twórczości artystycznej w naszym kraju, którą jest plakat. Choć wiele z nich nie jest ujmowane w wielu zestawieniach najbardziej znanych plakacistów między- i powojennych, to nie tylko czynnie współkształtowały one obraz kulturalny Polski na tym polu, ale z powodzeniem konkurowały z mężczyznami. Przywrócenie ich dzisiaj polskiej historii sztuki ma bardzo istotne znaczenie. Bez nich kształt polskiej historii sztuki nie byłby pełny.
Powodów historycznej nieciągłości było wiele. Dla przykładu Zofia Stryjeńska, która zasłynęła tym, że 1 października 1911 roku podając się za mężczyznę, Tadeusza Grzymałę Lubańskiego, rozpoczęła studia malarskie w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (wówczas do tamtejszej akademii nie przyjmowano kobiet). Po roku, rozpoznana przez kolegów, opuściła Monachium i wróciła do Krakowa, gdzie podjęła intensywną twórczość malarską i literacką. Intensywnie pracowała, ze zmiennym szczęściem, choć w 1938 roku, tuż przed wybuchem II wojny światowej jej twórczość cieszyła się dużym powodzeniem. Otrzymała kilka zamówień z Ministerstwa Spraw Zagranicznych, m.in. na kilim dla cesarza Japonii Hirohito. W 1945 roku, po wkroczeniu do Polski Armii Czerwonej wyjechała do Szwajcarii. Żyła skromnie, nie odnalazłszy się w obcym kraju. Zmarła w 1974 roku.
Innym przykładem twórczyni plakatów, której dobrze rozwijającą się karierę przerwała wojna była Anna Gramatyka-Ostrowska. Była córką Antoniego Gramatyki, malarza, i Izabeli Popieleckiej. Studiowała w Szkole Sztuk Pięknych dla Kobiet Toli Certowiczówny w Krakowie, następnie w Académie Julian oraz do 1904 w École des Beaux-Art w Paryżu pod kierunkiem Jean-Paul Laurensa. W 1900 zadebiutowała na wystawie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, swoje prace wystawiała tam do 1917. Brała udział w wystawach Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana. Rozwód z mężem ok. 1927 roku oraz wybuch wojny istotnie zastopował rozwój jej pracy twórczej. Zmarła w 1958 roku.
Kolejną pionierką na polu plakatu polskiego, której nazwisko zatarło się w polskiej historii sztuki była Janina Petry-Przybylska urodzona w 1898 roku. Była ona m.in. autorką okładek folderów turystycznych, reklamujących wczasy nad Dniestrem, Podole, Zaleszczyki. Swój talent pokazała też w plakacie, projektując m.in. plakaty na VIII i IX Targi Wschodnie w 1928 i 1929 r. Wojna złamała jej karierę. Zmarła w 1960 roku. Mimo zapowiedzi wciąż nie doczekała się monograficznego opracowania.
Inne twórczynie okresu międzywojennego, o których należy wspomnieć, to Anna Herald-Zajączkowska, Alicja Frenkiel-Eberowa oraz Janina Rybkowska.
Zajączkowska, urodzona w 1883 roku odebrała staranne przygotowanie w zakresie twórczości artystycznej. Uczyła się m.in. w Kunstgewerbeschule w Monachium oraz Akademie Colarossi w Paryżu. Po powrocie do Polski, uczyła plastyki we lwowskim liceum. Wystawiała na wielu wystawach w Polsce i za granicą. Zmarła młodo w 1930 roku.
Frenkiel-Eberowa urodziła się w 1889 r. w Kaliszu w inteligenckiej rodzinie żydowskiej, dobrze zasymilowanej ze środowiskiem polskim, jako córka lekarza, a wnuczka rabina. Naukę rozpoczęła w angielskiej szkole w Broadstairs w hrabstwie Kent, szkołę średnią ukończyła w Warszawie, następnie studiowała pod kierunkiem Edwarda Trojanowskiego w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, później w Monachium, Dreźnie i w Stuttgarcie pod kierunkiem Paula Klee. W 1909 roku wyszła za mąż za Edwarda Ebera – architekta. Na początku 1940 wraz z mężem wyjechała do Włoch. Podczas wojny nie prowadziła aktywnego życia twórczego, podjęła je ponownie w wieku 60 lat, po śmierci męża; malowała na jedwabiu, tworzyła grafiki i niewielkie kompozycje.
Rybkowska była malarką-amatorką, żoną malarza rodzajowego wykształconego w Wiedniu, Tadusza Ludwika Rybkowskiego. Choć zmarła w 1983 roku mało wiadomo o jej życiu po wojnie.
Wszystkie wymienione artystki tworzyły grunt dla twórczości plakacistek powojennych, takich, jak m.in. Liniana Baczewska, Barbara Baranowska, Teresa Byszewska, Ewa Frysztak, Anna Gosławska. Choć ich twórczość jest już lepiej udokumentowana, to dzielą one los swoich poprzedniczek i często nie są obecne na kartach akademickiej historii sztuki. Ich twórczość wciąż czeka na swojego odkrywcę.
