W związku z rozprzestrzeniającą się pandemią koronawirusa SARS-CoV-2 oraz rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego wszystkie instytucje kultury (zgodnie z § 5 ust. 1 pkt. 2 oraz § 6 ust. 1 pkt. 1), w tym muzea i galerie sztuki, zostały zamknięte. Ich działalność przeniosła się do sieci, placówki zaczęły organizować różne wydarzenia on-line. Muzeum Narodowe w Warszawie zainaugurowało akcję #niebawemwMNW, w ramach której umożliwiło odkrywanie swoich zbiorów przez internet. Dodatkowo pojawiły się „Domowe warsztaty dla najmłodszych”, „Maturalne SOS” czy „Dla uczniów – interaktywne lekcje”. W Krakowie natomiast MOCAK zachęcał do odwiedzin e-Muzeum. Powstała inicjatywa #MOCAKonline – udostępiono w sieci wybrane dzieła z kolekcji i bezpłatne artykuły z archiwalnych numerów. Muzeum Narodowe w Poznaniu natomiast stworzyło cykle edukacyjne „Art’scape room”, włączające widza do twórczego oglądania obrazów, oraz serię „Opowieści o kolekcji – Książki wyjątkowe”, opowiadającą o książkach ze zbiorów. Nie tylko te instytucje rozpoczęły swoją aktywność w wirtualnym świecie – Szczecin, Gdańsk czy Łódź także zachęcały do kreatywnego spędzania czasu w domu.
Po miesiącu powszechnej izolacji Rada Ministrów wprowadziła cztery etapy znoszenia ograniczeń. W drugim znalazły się instytucje kultury: biblioteki, muzea i galerie sztuki. Wytyczne dotyczące procesu przygotowania do ponownego otwarcia placówek ustaliło Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Ta procedura została podzielona na trzy fazy.
W pierwszej głównym zadaniem muzeów, galerii sztuki oraz innych instytucji kultury było przejście do funkcjonowania stacjonarnego. Działania, które musiały zostać podjęte, wiązały się z odpowiednim przygotowaniem przestrzeni. Tutaj ważne były techniczne aspekty organizacji, np. zaopatrzenie się w odpowiedni sprzęt, który umożliwia zachowanie środków ostrożności. Wiązało się to także z modyfikacją trybu pracy osób zatrudnionych w takich instytucjach.
Druga faza natomiast polegała na realizacji działań bez bezpośredniego kontaktu z publicznością. Nadal udostępniano programy edukacyjne oraz umożliwiano zwiedzanie wystaw on-line. Dodatkowo w celach testowych zostały otwarte obszary ogrodowe i parkowe działające przy instytucjach.
Dopiero trzecia, ostatnia już faza umożliwiła otwarcie muzeów oraz galerii sztuki. Oczywiście wiązało się to z koniecznością zachowania środków ostrożności, takich jak zmniejszenie maksymalnej liczby zwiedzających, zmiana godzin otwarcia, reorganizacja działalności edukacyjnej czy czasowa rezygnacja z możliwości zwiedzania grupowego. To jedne z wielu kryteriów wytypowanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Ważną kwestią, która także została poruszona w rozporządzeniu, to szczególna troska o ekspozycje, gdyż stosowane w celach zachowania bezpieczeństwa zwiedzających środki chemiczne mogą działać na nią szkodliwie – „przy podejmowaniu decyzji o udostępnianiu wnętrz należy uwzględnić, że wypełnianie wymogów sanitarnych może stać w kolizji z obowiązkiem opieki konserwatorskiej nad zbiorami – używane do odkażania środki dezynfekcyjne są nieobojętne chemicznie i mają działanie korozyjne”1.
Od 4 maja dyrektorzy instytucji mają możliwość podjęcia decyzji, w porozumieniu z lokalnym inspektorem sanitarnym, o czasie i trybie powrotu do działalności zgodnie z powyższymi wytycznymi.
Czwarty maja był także dniem symbolicznego otwarcia. Po dwumiesięcznej przerwie placówki znowu zaczęły witać odwiedzających – „Te instytucje, które mogą funkcjonować w nowym reżimie sanitarnym, będą systematycznie otwierane, ponieważ chcemy, aby nasze dobra kultury były dostępne dla publiczności”2. Tego dnia zainaugurowano ponowne uruchomienie działalności Zamku Królewskiego w Warszawie – „Prof. Wojciech Fałkowski w obecności wicepremiera, ministra kultury prof. Piotra Glińskiego otworzył Bramę Zegarową Zamku oraz zaprezentował nową trasę zwiedzania”3.
Aktualnie coraz więcej instytucji kulturalnych jest już otwartych, ale działają na zupełnie nowych zasadach. Muzeum Narodowe w Poznaniu wznowiło swoje funkcjonowanie jako jedno z pierwszych – 6 maja. W obecnej sytuacji zrezygnowano z wykorzystywania audioprzewodników, tabletów czy multimedialnych przekazów dotykowych. Na ten moment najpóźniejsza znana data otwarcia muzeum dotyczy Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, które planuje otworzyć swoją przestrzeń po piątym czerwca.
Niestety ze względu na różne techniczne aspekty nie wszystkie placówki mają możliwość otwarcia, takimi obiektami są m.in. Muzeum Auschwitz-Birkenau oraz Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie.
W tym roku nietypowa była Noc Muzeów. Impreza odbyła się w weekend 16–17 maja oraz w poniedziałek 18 maja, kiedy obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Muzeów. Dużo placówek podjęło się tego zadania, jak zawsze zapraszały zwiedzających, tym razem nie do muzeów – budynków, lecz do świata on-line. Każda z nich opracowała swój własny program działania. Zapraszano np. do nocnego zwiedzania w towarzystwie kuratorów oraz edukatorów, brania udziału w specjalnie zorganizowanych warsztatach, słuchania debat czy rozwiązywania quizów.
U na naszych sąsiadów – Niemiec – większość muzeów została już otwarta. The Altes Museum oraz Pergamonmuseum w Berlinie otworzono 12 maja, z nowymi godzinami funkcjonowania. Zasady tam panujące są bardzo podobne do naszych. Również trzeba zachowywać między sobą dystans i nosić maseczki.
Natomiast w Stanach Zjednoczonych oraz w Wielkiej Brytanii muzea oraz galerie sztuki nadal pozostają zamknięte. Nieznana jest bliższa data ich otwarcia.
Co ciekawe, w Chinach niektóre muzea i galerie już funkcjonują, oczywiście z zachowaniem środków ostrożności. UCCA Center for Contemporary Art w Pekinie 21 maja wznowiło swoją działalność, otwierając przy okazji wystawę Meditations in an Emergency, związaną z obecną sytuacją, poddając refleksji rolę sztuki.
Teraz my czekamy na kolejne działania w Polsce, następne otwarte muzea i galerie sztuki. Jednak musimy uzbroić się w cierpliwość – proces ten jest wymagający. Na razie pozostaje nam zwiedzanie tych już otwartych instytucji bądź wizyty wirtualne.
- Wytyczne dla muzeów, galerii sztuki oraz innych instytucji kultury działających w obszarze polityki pamięci i ochrony dziedzictwa, [w:] https://www.gov.pl/web/kultura/wytyczne-dla-muzeow-galerii-sztuki-oraz-innych-instytucji-kultury-dzialajacych-w-obszarze-polityki-pamieci-i-ochrony-dziedzictwa (dostęp: 20.05.2020) []
- Instytucje kultury wznawiają działalność, [w:] https://www.gov.pl/web/kultura/instytucje-kultury-wznawiaja-dzialalnosc (dostęp: 20.05.2020) []
- Ibid. []