Wielkie otwarcie

W związku z rozprzestrzeniającą się pandemią koronawirusa SARS-CoV-2 oraz rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego wszystkie instytucje kultury (zgodnie z § 5 ust. 1 pkt. 2 oraz § 6 ust. 1 pkt. 1), w tym muzea i galerie sztuki, zostały zamknięte. Ich działalność przeniosła się do sieci, placówki zaczęły organizować różne wydarzenia on-line. Muzeum Narodowe w Warszawie zainaugurowało akcję #niebawemwMNW, w ramach której umożliwiło odkrywanie swoich zbiorów przez internet. Dodatkowo pojawiły się „Domowe warsztaty dla najmłodszych”, „Maturalne SOS” czy „Dla uczniów – interaktywne lekcje”. W Krakowie natomiast MOCAK zachęcał do odwiedzin e-Muzeum. Powstała inicjatywa #MOCAKonline – udostępiono w sieci wybrane dzieła z kolekcji i bezpłatne artykuły z archiwalnych numerów. Muzeum Narodowe w Poznaniu natomiast stworzyło cykle edukacyjne „Art’scape room”, włączające widza do twórczego oglądania obrazów, oraz serię „Opowieści o kolekcji – Książki wyjątkowe”, opowiadającą o książkach ze zbiorów. Nie tylko te instytucje rozpoczęły swoją aktywność w wirtualnym świecie – Szczecin, Gdańsk czy Łódź także zachęcały do kreatywnego spędzania czasu w domu.

Po miesiącu powszechnej izolacji Rada Ministrów wprowadziła cztery etapy znoszenia ograniczeń. W drugim znalazły się instytucje kultury: biblioteki, muzea i galerie sztuki. Wytyczne dotyczące procesu przygotowania do ponownego otwarcia placówek ustaliło Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Ta procedura została podzielona na trzy fazy.

W pierwszej głównym zadaniem muzeów, galerii sztuki oraz innych instytucji kultury było przejście do funkcjonowania stacjonarnego. Działania, które musiały zostać podjęte, wiązały się z odpowiednim przygotowaniem przestrzeni. Tutaj ważne były techniczne aspekty organizacji, np. zaopatrzenie się w odpowiedni sprzęt, który umożliwia zachowanie środków ostrożności. Wiązało się to także z modyfikacją trybu pracy osób zatrudnionych w takich instytucjach.

Druga faza natomiast polegała na realizacji działań bez bezpośredniego kontaktu z publicznością. Nadal udostępniano programy edukacyjne oraz umożliwiano zwiedzanie wystaw on-line. Dodatkowo w celach testowych zostały otwarte obszary ogrodowe i parkowe działające przy instytucjach.

Dopiero trzecia, ostatnia już faza umożliwiła otwarcie muzeów oraz galerii sztuki. Oczywiście wiązało się to z koniecznością zachowania środków ostrożności, takich jak zmniejszenie maksymalnej liczby zwiedzających, zmiana godzin otwarcia, reorganizacja działalności edukacyjnej czy czasowa rezygnacja z możliwości zwiedzania grupowego. To jedne z wielu kryteriów wytypowanych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Ważną kwestią, która także została poruszona w rozporządzeniu, to szczególna troska o ekspozycje, gdyż stosowane w celach zachowania bezpieczeństwa zwiedzających środki chemiczne mogą działać na nią szkodliwie – „przy podejmowaniu decyzji o udostępnianiu wnętrz należy uwzględnić, że wypełnianie wymogów sanitarnych może stać w kolizji z obowiązkiem opieki konserwatorskiej nad zbiorami – używane do odkażania środki dezynfekcyjne są nieobojętne chemicznie i mają działanie korozyjne”¹.

Od 4 maja dyrektorzy instytucji mają możliwość podjęcia decyzji, w porozumieniu z lokalnym inspektorem sanitarnym, o czasie i trybie powrotu do działalności zgodnie z powyższymi wytycznymi.  

Czwarty maja był także dniem symbolicznego otwarcia. Po dwumiesięcznej przerwie placówki znowu zaczęły witać odwiedzających – „Te instytucje, które mogą funkcjonować w nowym reżimie sanitarnym, będą systematycznie otwierane, ponieważ chcemy, aby nasze dobra kultury były dostępne dla publiczności”². Tego dnia zainaugurowano ponowne uruchomienie działalności Zamku Królewskiego w Warszawie – „Prof. Wojciech Fałkowski w obecności wicepremiera, ministra kultury prof. Piotra Glińskiego otworzył Bramę Zegarową Zamku oraz zaprezentował nową trasę zwiedzania”³.

Aktualnie coraz więcej instytucji kulturalnych jest już otwartych, ale działają na zupełnie nowych zasadach. Muzeum Narodowe w Poznaniu wznowiło swoje funkcjonowanie jako jedno z pierwszych – 6 maja. W obecnej sytuacji zrezygnowano z wykorzystywania audioprzewodników, tabletów czy multimedialnych przekazów dotykowych.  Na ten moment najpóźniejsza znana data otwarcia muzeum dotyczy Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, które planuje otworzyć swoją przestrzeń po piątym czerwca.  

Niestety ze względu na różne techniczne aspekty nie wszystkie placówki mają możliwość otwarcia, takimi obiektami są m.in. Muzeum Auschwitz-Birkenau oraz Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie.

W tym roku nietypowa była Noc Muzeów. Impreza odbyła się w weekend 16–17 maja oraz w poniedziałek 18 maja, kiedy obchodzony jest Międzynarodowy Dzień Muzeów. Dużo placówek podjęło się tego zadania, jak zawsze zapraszały zwiedzających, tym razem nie do muzeów – budynków, lecz do świata on-line. Każda z nich opracowała swój własny program działania. Zapraszano np. do nocnego zwiedzania w towarzystwie kuratorów oraz edukatorów, brania udziału w specjalnie zorganizowanych warsztatach, słuchania debat czy rozwiązywania quizów.

U na naszych sąsiadów – Niemiec – większość muzeów została już otwarta. The Altes Museum oraz Pergamonmuseum w Berlinie otworzono 12 maja, z nowymi godzinami funkcjonowania. Zasady tam panujące są bardzo podobne do naszych. Również trzeba zachowywać między sobą dystans i nosić maseczki.

Natomiast w Stanach Zjednoczonych oraz w Wielkiej Brytanii muzea oraz galerie sztuki nadal pozostają zamknięte. Nieznana jest bliższa data ich otwarcia.

Co ciekawe, w Chinach niektóre muzea i galerie już funkcjonują, oczywiście z zachowaniem środków ostrożności. UCCA Center for Contemporary Art w Pekinie 21 maja wznowiło swoją działalność, otwierając przy okazji wystawę Meditations in an Emergency, związaną z obecną sytuacją, poddając refleksji rolę sztuki.

Teraz my czekamy na kolejne działania w Polsce, następne otwarte muzea i galerie sztuki. Jednak musimy uzbroić się w cierpliwość – proces ten jest wymagający. Na razie pozostaje nam zwiedzanie tych już otwartych instytucji bądź wizyty wirtualne.